Phân tích bài thơ “Viếng lăng Bác” (6)

Việt Nam / Lớp 9 » Viễn Phương » Viếng lăng Bác

24.00
Bác nhớ miền Nam nỗi nhớ nhà
Sinh thời, Bác Hồ đặc biệt dành tình thương yêu vô vàn cho miền Nam, miền đất đi trước về sau. Bác thường bảo: Miền Nam luôn trong trái tim tôi. Người Cha già của nhân dân Việt Nam đặc biệt là của nhân dán miền Nam ấy đã đi xa, để lại vô vàn niềm tiếc nuối trong lòng mỗi người dân nơi đây.

Tháng tư năm 1976, nhà thơ Viễn Phương trong dịp về nguồn đã xúc động bồi hồi đến Ba Đình, Hà Nội để viếng lăng Bác: Viếng lăng Bác, bài thơ đặc sắc của nhà thơ đã ra đời trong dịp ấy. Bài thơ là sự dồn nén kết tinh tình cảm chân thành thương nhớ Bác không chỉ riêng của nhà thơ Viễn Phương mà còn là tình cảm lớn của hàng triệu chiến sĩ, đồng bào miền Nam, những người cũng như nhà thơ, tuy chưa một lần gặp Bác trong thực tế nhưng đã nghìn lần gặp Bác trong mơ, trong hoài vọng và lí tưởng cao đẹp nhất của mình.

Câu mở đầu bài thơ giản dị mà chân chất nói lên hoàn cảnh viếng lăng bác, mở ra một không khí thân mật, trang nghiêm:
Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác.
“Ở miền Nam” là từ mảnh đất mấy chục năm trời chiến đấu gian khổ với một ước mong sớm đến ngày chiến thắng, nước nhà thống nhất, để được một lần thấy Bác. Giờ đây, ngày ấy đã đến, nhưng Bác đã đi xa. Lòng ai tránh khỏi dạt dào xúc động... Cái đầu tiên tới đây nhà thơ bắt gặp là gì?
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát.
Cây tre từ bao đời chính là biểu tượng của đất nước, của con người Việt Nam với biết bao đức tính đặc biệt cao quý:
Thân gầy guộc, lá mong manh
Mà sao nên luỹ nên thành tre ơi!
(Nguyễn Duy)
Từ thời bình minh lịch sử nước ta, Thánh Gióng đã nhổ tre đuổi sạch giặc Ân. Gần đây hơn, nhân dân miền Nam từ gậy tầm vông đã làm nên chiến thắng vang dội địa cầu.

Bởi vậy, cây tre là hình ảnh tiêu biểu sinh động cho tinh thần bất khuất, chí khí anh hùng của dân tộc ta:
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng.
Trên cái nền hàng tre trong sương cội nguồn dân tộc ấy, nhà thơ đã tả lăng Bác với những đoàn người nườm nượp đến viếng ngày ngày với lòng tôn kính đặc biệt:
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.
Mặt trời trên lăng là mặt trời của trời đất, tự nhiên. Mặt trời trong lăng chính là trái tim của Bác, một người đã dành trọn đời mình cho nước, cho dân. Cách so sánh ở đây thật sinh động, tự nhiên và nhuần nhuyễn. Bằng lối ẩn dụ, nhà thơ đã cho thấy Bác Hồ là vầng thái dương rạng rỡ không những soi tỏ đường chúng ta đi mà còn sưởi ấm trái tim của mỗi con người Việt Nam chúng ta nữa:
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân.
Hình ảnh những dòng người đi trong thương nhớ, kết tràng hoa... vừa tả thực vừa có ý nghĩa tượng trưng. Dòng người bất tận này đã nở hoa dưới ánh sáng của mặt trời Bác. Những bông hoa tươi thắm ấy đang tiến dâng lên Người.

Khổ thơ tiếp theo là hình ảnh Bác trong lăng, khi nhà thơ bước vào được thấy:
Bác nằm trong giấc ngủ bình yên
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim.
Ở đây là một so sánh ngầm thú vị. Cuộc đời Bác như mặt trời. Giấc ngủ Bác như vầng trăng. Bác trở nên bất tử hoà nhập vào trời xanh. Các hình ảnh vĩnh hằng kì vĩ vầng trăng, trời xanh... nối tiếp nhau trong bài thơ cho thấy cái mãi mãi, cái vô cùng cao cả ở một con người. Ở đây lại có sự mâu thuẫn giữa lí trí và tình cảm: lí trí thì biết trời xanh là mãi mãi, còn tình cảm thì mà sao nghe nhói ở trong tim! Đủ thấy nỗi tiếc thương, sự mất mát không gì bù đắp được trong lòng ai.

Khổ thơ cuối liền mạch với cảm xúc dào dạt của tác giả, là niềm lưu luyến dâng lên. Tuy còn đứng bên Bác, nhà thơ đã bịn rịn nghĩ đến phút chia xa: Mai về miền Nam thương trào nước mắt.

Tình cảm ở đây chân thành và bộc trực biết bao! Câu thơ không chút gì chải chuốt. Vậy mà đọc lên không thể nào không xúc động.

Kết thúc trọn vẹn bài thơ là ước vọng thành kính của nhà thơ nhưng cũng là ước nguyện chung của bất cứ một người Việt Nam nào:
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
Muốn làm đoá hoa toả hương đâu đây
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này.
Khép lại bài thơ là hình ảnh cây tre, hình ảnh đã xuất hiện từ đầu thật là tự nhiên. Đúng như nhận xét của Đức Thảo từ hàng tre là khách thể ở bên trên đã tan hoà vào cây tre là chủ thể ở cuối bài.

Viếng lăng Bác là bài thơ hay về Bác của nhà thơ Viễn Phương. Tuy mộc mạc, giản dị như sự thật nhưng bài thơ không những giàu hình ảnh mà còn giàu chất suy tưởng, chất lãng mạn trữ tình đằm thắm cộng với nghệ thuật luyến láy ngôn ngữ của nhà thơ làm nên sức gợi cảm sâu lắng, không dễ gì quên...