1. Hoàn cảnh sáng tác – xuất xứ
- Lai Tân nằm trên đường từ Thiên Giang đến Liễu Châu, Quảng Tây, Trung Quốc.
- Bài thơ sáng tác ở giai đoạn bốn tháng đầu tác giả bị bắt.
2. Thể loại
- Thất ngôn tứ tuyệt.
3. Bố cục
- Ba câu đầu: Hiện thực xã hội Lai Tân
- Câu cuối: Bình luận của tác giả.
4. Chủ đề
- Thái độ của tác giả đối với hiện thực xã hội Trung Quốc
II. Đọc hiểu văn bản
1. Hiện thực xã hội Lai Tân
- Ba câu đầu ghi lại hình ảnh một cách tự nhiên, như chụp lại hiện thực giúp ta thấy rõ cảnh tượng, hoạt động của nhà giam Lai Tân:
+ Ban trưởng nhà giam – con người thực thi của pháp luật nơi nhà tù, cai quản tù nhân, thế mà lại chuyên đánh bạc.
+ Cảnh trượng kiếm ăn quanh – hành động của một kẻ cướp cạn, trấn lột tận xương tuỷ của tù nhân, rất dơ bẩn và tàn nhẫn.
+ Huyện trưởng “chong đèn” làm công việc – cứ ngỡ là đang thâu đêm suốt sáng để lo công việc, đắm chìm trong công việc quên cả nghỉ ngơi. Nhưng không – đó là dang hút thuốc phiện – người có chức vụ lớn nhất thì lại thờ ơ vô trách nhiệm, chìm ngập trong tận cùng tệ nạn.
- Bộ máy chính quyền Lai Tân: Thối nát, vô trách nhiệm, gợi ra hiện trạng đen tối, thối nát của một xã hội trưởng là yên ấm, tốt lành. Đặt ra luật pháp nhưng chúng chỉ dùng để bắt tội những con người nhỏ bé trong xã hội ấy còn những kẻ thực thi pháp luật nắm quyền sinh sát lại ngang nhiên chà đạp lên, bên ngoài thì nghiêm minh nhưng bên trong thì giả dối, bất công, phi lí.
2. Bình luận của tác giả
- Ba tiếng “thái bình thiên”: hạ một cách tự nhiên, nhẹ nhàng, bất ngỡ. Cảnh tượng thái bình mà quan chức đánh bác, ăn hối lộ, quan liêu; đại diện cho pháp luật nhưng ngang nhiên phạm pháp luật. Kẻ phạm pháp thì cầm cân công lí, người yêu nước, vô tội bị giam cầm, phải chứng kiến những cái trớ trêu. Giọng điệu có vẻ dửng dưng, nhưng hiệu quả châm biếm thật thâm thuý sâu sắc.
- Liên hệ hoàn cảnh thực tế: 1942 là thời điểm Nhật đang xâm lược Trung Quốc mới thấy hết ý nghĩa phê phán mãnh liệt của bài thơ làm sao có thể hi vọng vào những con người như thế cho sự nghiệp đấu tranh chống giặc ngoại xâm.
III. Tổng kết
1. Giá trị nội dung
Bài thơ đã phơi bày thực trang đen tối, thối nát của một xã hội tưởng như là yên ấm, tốt lành.
2. Giá trị nghệ thuật
Chọn nhân vật, miêu tả chi tiết tinh tế, tạo điểm nhấn ở tiếng cuối mỗi câu.