Cuộc kháng chiến chống Pháp thần thánh của dân tộc ta cũng đã khiến cho mỗi người Việt Nam càng thêm yêu thêm quý quê hương đất nước mình. Những công dân nhạy cảm nhất đã phản ánh tình yêu quê hương đất nước của nhân dân ta trong những bài thơ. Tiêu biểu cho những bài thơ đó là Bên kia sông Đuống của Hoàng Cầm, Đất nước của Nguyễn Đình Thi và Việt Bắc của Tố Hữu.
Nhà thơ Hoàng cầm đi kháng chiến chống Pháp giữa núi rừng Việt Bắc, nhà thơ nhớ về quê hương Kinh Bắc bên kia sông Đuống đang còn trong bóng tối của giặc Pháp xâm lược:
Sông Đuống trôi điNỗi nhớ thật tha thiết! Hình ảnh quê hương hiện lên trong thơ thật đẹp! Những cảm nhận riêng của thi sĩ gây ấn tượng sâu đậm cho người dọc. Cái dáng “nghiêng nghiêng” của dòng sông Đuống là của Hoàng Cầm. Nỗi “nhớ tiếc”, “xót xa” trở thành nỗi đau của thân xác (rụng bàn tay) cảm động xiết bao! Bằng những cảm giác tinh tế, hình ảnh của quê hương trù phú, có truyền thống văn hoá hiện lên sinh động:
Một dòng lấp lánh
Nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kì
Xanh xanh bãi mía bờ dâu
Ngô khoai biêng biếc
Đứng bên này sông sao nhớ tiếc
Sao xót xa như rụng bàn tay.
Bên kia sông ĐuốngNhưng rồi giặc Pháp tàn bạo đã chà đạp lên quê hương thân yêu của nhà thơ:
Quê hương ta lúa nếp tham nồng
Tranh Đông Hồ gà lợn nét tươi trong
Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp.
Quê hương ta từ ngày khủng khiếpNhững giá trị văn hoá cổ truyền bị phá hoại. Còn đâu cuộc sống yên vui, còn dâu những cô nàng “môi cắn chỉ quết trầu”, còn đâu những cô hàng xén rằng đen “cười như mùa thu toả nắng”, thật đau xót khi:Giặc kéo lên ngùn ngụt lửa hung tàn.
Mẹ con đàn lợn âm dươngĐúng như Êrenbua nói: “Lòng yêu nước ban đầu là lòng yêu những vật tầm thường nhất...” Một dòng sông Đuống lấp lánh, những bức tranh làng Hồ, những thiếu nữ quan họ... đã nói lên tình yêu quê hương tha thiết của thi sĩ và gợi đến tình yêu quê hương sâu thẳm của mỗi tâm hổn Việt Nam.
Chia lìa đôi ngả
Đám cưới chuột đang tưng bừng rộn rã
Bây giờ tan tác về đâu?
Nguyễn Đình Thi lại cảm hứng về đất nước có tính chất tổng hợp. Tất nhiên đất nước rồi cũng được gợi lên bằng những hình ảnh, chi tiết cụ thể. Trường hợp này giống Trần Mai Ninh viết Tỉnh sông núi khởi đầu bằng “Trăng nghiêng trên sông Trà Khúc...”. Nguyễn Đình Thi gợi lên hình ảnh của đất nước bằng niềm vui trước mùa thu kháng chiến với những sắc màu, âm thanh rộn rã:
Tôi đứng vui nghe giữa núi đồiGiữa thời điểm nghiêm trọng của lịch sử, nhà thơ khẳng định tinh thần độc lập tự chủ của dân tộc, và bộc lộ niềm tự hào về đất nước:
Gió thổi rừng tre phấp phới
Trời thu thay áo mới
Trong biếc nói cười thiết tha.
Trời xanh đây là của chúng taNếu Hoàng Cầm nồng nàn với những kỉ niệm thì Nguyễn Đình Thi suy tư và triết lí về đất nước, về không gian, về thời gian. Hoàng Cầm gợi lên hình ảnh con người của quê hương còn Nguyễn Đình Thi gợi lên con người của lịch sử, cụ thể và khái quát, trừu tượng đều có sức mạnh:
Núi rừng đây là của chủng ta
Những cánh đồng thơm mát
Những ngả đường bát ngát
Những dòng sông đỏ nặng phù sa.
Nước chúng ta,Đoạn kết bài thơ Đất nước là cảm hứng anh hùng ca. Tác giả ngợi ca sức mạnh bão táp của một dân tộc vùng lên giành tự do độc lập. Chiến thắng Điện Biên Phủ như là một biểu tượng sức mạnh của dân tộc anh hùng và cùng là biểu tượng cho sức mạnh của tình yêu Tổ quốc:
Nước những người chưa bao giờ khuất
Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất
Những buổi ngày xưa vọng nói về.
Súng nổ rung trời giận dữBài thơ Việt Bắc của Tố Hữu là bản anh hùng ca kháng chiến. Trong bản đại hợp xướng ấy có một dòng trữ tình ngọt ngào, thắm thiết diễn tả tình yêu quê hương đất nước sâu sắc và mới mẻ. Đó là tình yêu “quê hương cách mạng dựng nên cộng hoà”:Người lên như nước vỡ bờ
Nước Việt Nam, từ máu lửa
Rũ bùn đứng dậy sáng loà.
Mình về mình có nhớ taLời Việt Bắc gợi đến tình nghĩa sâu sắc từ những ngày gian khổ, chia ngọt sẻ bùi:
Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng.
Mình về mình có nhớ không
Nhìn cây nhở núi, nhìn sông nhớ nguồn?
Mình về, có nhớ chiến khuĐáp lại lời Việt Bắc, người cán bộ kháng chiến cũng gợi lại những ân tình:
Miếng cơm chấm muối, mối thù nặng cai?
Mình về, rừng núi nhớ ai
Trám bùi để rụng, măng mai để già.
Mình đi, có nhớ những nhà
Hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son.
Nhớ gì như nhớ người yêuNgười về nhớ cảnh và người Việt Bắc, nhớ lại những kỉ niệm của những ngày kháng chiến gian nan “bát cơm sẻ nửa, chăn sui đắp cùng”. Và hình ảnh sâu đậm nhất đối với người cán bộ cách mạng là hình ảnh người mẹ Việt Bắc:
Trăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương.
Nhớ người mẹ nắng cháy lưngThiên nhiên Việt Bắc bốn mùa xanh tươi rực rỡ cũng được người về gợi lên đầy sức quyến rũ:
Địu con lên rẫy, bẻ từng bắp ngô.
Rừng xanh hoa chuối đỏ tươiTừ âm điệu trữ tình ngọt ngào thắm thiết, nhiều đoạn vang lên âm hưởng anh hùng ca. Tác giả tự hào về những chiến thắng oai hùng của dân tộc như Phủ Thông, Đèo Giàng, Sông Lô, Tây Bắc, Điện Biên Phủ. Ngợi ca những chiến thắng vẻ vang của dân tộc cũng chính là nhà thơ thể hiện ở đỉnh cao tinh thần yêu quê hương đất nước:
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng.
Ngày xuẩn mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang.
Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình
Rừng thu trăng rọi hoà bình
Nhớ ai tiếng hát ân tỉnh thuỷ chung.
Những đường Việt Bắc của taMượn màu sắc của tình yêu, bằng hình thức hát đối đáp dân tộc, nhà thơ Tố Hữu đã diễn tả sâu sắc và phong phú tình yêu quê hương đất nước và niềm tự hào về đất nước trong cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ vĩ đại.
Đêm đêm rầm rập như là đất nung
Quân đi điệp điệp trùng trùng
Ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan.
Dân công đỏ đuốc từng đoàn
Bước chân nát đá, muôn tàn lửa bay.
Nghìn đêm thăm thẳm sương dày
Đèn pha bật sáng như ngày mai lên.
Cuộc kháng chiến chống Pháp đã khiến cho mỗi người Việt Nam thêm yêu thương gắn bó với quê hương đất nước thân yêu của mình. Các nhà thơ đã khéo léo trưng bày những của quý cất giấu kín đáo trong rương trong hòm đó của nhân dân. Mỗi bài mỗi vẻ, ba bài thơ: Bên kia sông Đuống của Hoàng Cầm, Đất nước của Nguyễn Đình Thi, Việt Bắc của Tố Hữu đã diễn tả sâu sắc tình yêu quê hương đất nước của nhân dân ta. Cùng ca ngợi một dòng tình cảm lớn và cao quý của dân tộc nhưng mỗi bài thơ có nét riêng độc đáo. Bài thơ Bên kia sông Đuống diễn tả tình yêu cụ thể về một miền quê trù phú và một mảnh đất văn hoá lâu đời. Bài thơ Đất nước diễn tả khái quát và triết lí về tình yêu đất nước. Bài thơ Việt Bắc diễn tả tình cảm mới mẻ, tình yêu quê hương cách mạng. “Dòng suối đổ vào sông, con sông Volga đi ra bể. Lòng yêu nhà, yêu làng xóm, yèu miền quê trở nên tình yêu Tổ quốc” (Êrenbua). Mỗi bài thơ của Hoàng Cầm, cua Nguyễn Đình Thi, của Tố Hữu như những dòng suối trong trẻo mát lành đã đổ vào dòng sông của tình yêu quê hương và góp phần làm nên biền lớn của tình yêu Tổ quốc.