Sao mờ, kéo lưới kịp trời sáng,Kéo xoăn tay là kéo mạnh, kéo bằng tất cả sức lực khiến tất cả các cơ bắp nổi lên cuồn cuộn. Hình ảnh thơ như tạc một bức tượng ngư dân đầy sức sống. Hình ảnh đó lại them màu sắc lãng mạn khi đặt cạnh hình ảnh trong câu thứ ba:
Ta kéo xoăn tay trùm cá nặng.
Vẩy bạc đuôi vàng loé rạng đôngCâu thơ có màu sắc rực rỡ nhưng bất ngờ nhất là ánh sáng loé rạng đông từ những con cá kia. Nó mang lại vẻ đẹp hấp dẫn riêng cho công việc kéo lưới bình thường mà vất vả.
Cảm hứng thứ hai làm nên chất Huy Cận trong bài thơ Đoàn thuyền đánh cá là cảm hứng về vũ trụ và con người. Thơ Huy Cận trước Cách mạng được khơi nguồn từ cảm hứng vũ trụ. Lúc đó, vũ trụ lớn lao, vô biên đã đè bẹp con người khiến nó rợn ngợp, cô đơn, lẻ loi, ngơ ngác:
Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệpViết Đoàn thuyền đánh cá, nói tới biển, tới trời, Huy Cận có điều kiện khơi lại nguồn cảm hứng về vũ trụ và con người. Ngày nay biển cả, vũ trụ bao la trở nên thân thiết với con người; ngư dân trở thành người chủ của biển khơi, bạn của trăng sao.
Con thuyền xuôi mái, nước song song
Thuyền về nước lại sầu trăm ngả
Chỉ một cành khô lạc mấy dòng
...
Nắng xuống, trời lên, sâu chót vót
Sông dài, trời rộng, bến cô liêu.
Cảm hứng lãng mạn cách mạng hoà quyện, đan cài với cảm hứng về vũ trụ và con người tạo cho bài thơ rất nhiều hình ảnh bất ngờ, đặc biệt là ở khổ đầu và khổ cuối. Ở khổ đầu, không gian khoáng đạt (mặt trời, biển), cảnh vật bao la, hùng vĩ gợi lên sự vô cùng, vô tận của trời biển:
Mặt trời xuống biển như hòn lửaNhưng Đoàn thuyền đánh cá ra đi trong cảnh ấy lại tràn đày tiếng hát. Xuân Diệu đã rất tinh khi phát hiện “bài thơ lặp đi lặp lại năm lần chữ hát thực chất là một bài ca sảng khoái, phối hợp nhạc điệu với những động tác dồn dập”. Không khí làm ăn nhộn nhịp, ấm cúng tạo nên quan hệ đầm ấm, hài hoà giữa con người và vũ trụ.
Sóng đã cài then, đêm sập cửa.